શ્રેણી - ૧૧ના અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની અસરકારકતા

સારાંશ

આધુનિક શિક્ષણની સંકલ્પનાએ વિદ્યાર્થીને શીખવવું એના કરતાં તેને શીખતો કરવો એ છે. વિદ્યાર્થી સ્વ-અધ્યયનના માધ્યમથી પ્રવૃત્તિ કે ક્રિયા દ્વારા સ્વપ્રયત્ને શીખે જેમાં બાળક કેન્દ્ર સ્થાને હોય છે. બાળમનોવિજ્ઞાનના અભ્યાસ પરથી પણ સાબિત થયું છે કે, બાળકને જાતે જ અભ્યાસ કરવાનું વિશેષ રસપ્રદ અને અનુકૂળ લાગે છે, તેથી જ સાચો શિક્ષક સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી તૈયાર કરી તેનો ઉપયોગ કરે એવી અપેક્ષા હોય છે. અર્થશાસ્ત્ર વિષય શિક્ષક વર્ગશિક્ષણનું આયોજન કરતી વખતે આવા કઠીન એકમોને અનુરૂપ સંદર્ભ પુસ્તકો, સામયિકો કે અન્ય સહાયક સામગ્રીનું અવલોકન અને ઉપયોગ કરી સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી તૈયાર કરે, જેથી વર્ગશિક્ષણમાં તેનો અસરકારક ઉપયોગ થઇ શકે, પ્રવર્તમાન અધ્યયનમાં સંજોગોને ધ્યાનમાં રાખી સંશોધકે શ્રેણી -૧૧ ના અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં સાધન સામગ્રીની અસરકારકતા ચકાસવા, સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની રચના કરવી, તે અંગે વિદ્યાર્થીઓના અભિપ્રાયો મેળવી અર્થઘટન કરવું, વિદ્યાર્થીઓના સ્વાનુભવોની વર્ણનાત્મક માહિતી પ્રાપ્ત કરવી, સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીના સબંધિત ઘટકની અસરકારકતા જીલ્લાવાર નિયંત્રિત જૂથના સંદર્ભમાં ચકાસવાનો હેતુ રાખ્યો હતો. જે માટે સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારના ચાર જીલ્લાઓમાં શહેરી અને ગ્રામ વિસ્તારની બે-બે એમ ૧૬ ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળાઓની પસંદગી સહેતુક હાથવગા નમૂનાની પધ્ધતિથી કરી. કુલ ૧૪૧૨ પ્રયોગપાત્રો પણ સંશોધન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. તારણો પરથી કહી શકાય છે કે, પ્રત્યેક જીલ્લામાં પરંપરાગત શિક્ષણ પધ્ધતિ કરતા સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયનને ઊંચી સિદ્ધિ મળે છે. સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા શિક્ષણ અંગે શહેરી અને ગ્રામ વિસ્તારના વિદ્યાર્થીઓ સમાન અભિપ્રાય ધરાવે છે. વિદ્યાર્થીઓએ અનુભવેલી બાબતો પરથી કહી શકાય કે, સ્વમેળે, સ્વગતિએ, શિક્ષકના માર્ગદર્શન વગર, સ્વ-અધ્યયનની માર્ગદર્શક બાબતો દ્વારા રસપૂર્વક શીખી શકાય છે.

પ્રસ્તાવના

આજની પ્રગતિ ટેકનોલોજીકલ ક્રાંતિને આભારી છે. શિક્ષણમાં નવવિચાર(INNOVATION), પ્રત્યાયનના અદ્યતન માધ્યમો, સતત વધતા જતા જ્ઞાન અને જાણકારીને અપનાવવાનું જ્ઞાન તથા વિજ્ઞાન-ટેકનોલોજીના ઉપયોગે શિક્ષણની પ્રક્રિયાને નવું સ્વરૂપ પ્રદાન કર્યું છે. વર્ગખંડની ચાર દીવાલોની અંદર અપાતું શિક્ષણ આજે પરિવર્તન પામીને E-LEARNING, SELF-LEARNING બન્યું છે કે જે કોઈપણ સમય, સ્થળ અને ગતિ એ શિક્ષણના સુત્રને સાર્થક કરે છે. આધુનિક શિક્ષણની સંકલ્પનાએ “”વિદ્યાથીને શીખવવું એના કરતાં તેને શીખતો કરવો” એ છે. આથી જ ચીલે ચાલુ ઢબે થતાં શિક્ષણ કાર્યને તિલાંજલિ આપી, વર્ગ શિક્ષણને જીવંત અને અર્થપૂર્ણ બનાવી શકાય તે માટે ઉચ્ચતર માધ્યમિક કક્ષાએ શિક્ષણ પ્રક્રિયામાં ટેકનોલોજીનો સમન્વય કરી વિદ્યાર્થીઓને અભીપ્રેરિત કરે એવી વિશેષ સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા શિક્ષણને અસરકારક બનાવી શકાય. સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીએ એક એવું પ્રૌદ્યોગિક માધ્યમ છે કે, જે કોઈપણ અભ્યાસક્રમમાં કોઈ પણ વિષયના કોઈ પણ એકમ માટે રચી શકાય અને તેનો અધ્યયન માટે ઉપયોગ કરી શકાય. કારણ અંતે તો અધ્યેતાકેન્દ્રિત શિક્ષણના બધા જ પાસાઓને સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી ન્યાય આપતી હોય છે. શ્રેણી -૧૧ની વયકક્ષાએ વિદ્યાર્થીઓને સ્વતંત્ર અધ્યયન કરવાની ટેવ વિકસાવવા સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી મદદે આવે છે. જેમાં મુદ્રિત સ્વ-અધ્યયન સાહિત્ય, ફ્લેશ કાર્ડ, વર્ક કાર્ડ અને કમ્પ્યૂટર સહાયિત અધ્યયન સામગ્રી જેવા સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીનો ફાળો મહpવનો છે.

સમસ્યા કથન

શ્રેણી -૧૧ના અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની અસરકારકતા

સંશોધનના હેતુઓ

1. પ્રત્યેક પેટા એકમ માટે સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની રચના કરવી.
2. સમગ્ર સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી અંગે વિદ્યાર્થીઓના અભિપ્રાયો મેળવી અર્થઘટન કરવું.
3. વિદ્યાર્થીઓના સમગ્ર સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીના પ્રત્યેક ઘટક અંગેના સ્વાનુભવોની વર્ણનાત્મક માહિતી પ્રાપ્ત કરવી.
4. પ્રત્યેક પેટા એકમ પરથી સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીના સબંધિત ઘટકની અસરકારકતા જીલ્લાવાર નિયંત્રિત જૂથના સંદર્ભમાં ચકાસવી.
5. સમગ્ર એકમ પરથી સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની અસરકારકતા પ્રત્યેક જીલ્લાના અને સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારના નિયંત્રિત જૂથના સંદર્ભમાં ચકાસવી.
6. પ્રત્યેક પેટા એકમ પરથી સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીના સબંધિત ઘટકની અસરકારકતા સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારના પસંદ કરેલા જીલ્લાઓના સંદર્ભમાં ચકાસવી.
7. સમગ્ર એકમ પરથી સ્વ-અધ્યયન સામગ્રીની અસરકારકતા સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારના પસંદ કરેલા જિલ્લાઓના સંદર્ભમાં ચકાસવી.
8. પરિવર્તક ચલો (અસંગત ચલો) જેવા કે જાતીયતા, વિસ્તાર અને સિદ્ધિ કક્ષાની સ્વતંત્ર ચલ શિક્ષણ પધ્ધતિના સિદ્ધિ પ્રાપ્તાંકો પર થતી અસરો ચકાસવી.
9. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઇને રાષ્ટ્રીય આવક -૧ , રાષ્ટ્રીય આવક -૨ , આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ -૧ અને આવક અને રોજગાર નિર્ધારણ -૨ એકમને અનુક્રમે મુદ્રિત સ્વ-અધ્યયન સાહિત્ય, ફ્લેશ કાર્ડ, વર્ક કાર્ડ, અને કોમ્પ્યુટર સહાયિત અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા અને પરંપરાગત શિક્ષણ પધ્ધતિ દ્વારા અધ્યયન કરતા વિદ્યાર્થીઓની સિદ્ધિના પ્રાપ્તાંકોની સુધારેલી સરાસરીઓની જીલ્લાવાર તુલના કરવી.
10. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઈને રાષ્ટ્રીય આવક તથા આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ મુખ્ય એકમને સમગ્ર સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા અને પરંપરાગત શિક્ષણ પધ્ધતિ દ્વારા અધ્યયન કરતા વિદ્યાર્થીઓની સિદ્ધિના પ્રાપ્તાંકોની સુધારેલી સરાસરીઓની જિલ્લાવાર તુલના કરવી.
11. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઈને રાષ્ટ્રીય આવક તથા આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ મુખ્ય એકમને સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારના સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા અને પરંપરાગત શિક્ષણ પધ્ધતિ દ્વારા અધ્યયન કરતા વિદ્યાર્થીઓનીની સિદ્ધિના પ્રાપ્તાંકોની સરાસરીઓની તુલના કરવી.
12. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઈને રાષ્ટ્રીય આવક -૧, રાષ્ટ્રીય આવક-૨, આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ -૧ અને આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ -૨ એકમને અનુક્રમે મુદ્રિત સ્વ-અધ્યયન સાહિત્ય, ફ્લેશ કાર્ડ, વર્ક કાર્ડ અને કોમ્પ્યુટર સહાયિત અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા પ્રત્યેક જીલ્લાના વિદ્યાર્થીઓની સિદ્ધિના પ્રાપ્તાંકોની સુધારેલી સરાસરીઓની તુલના કરવી.
13. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઈને રાષ્ટ્રીય આવક તથા આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ સમગ્ર એકમને સમગ્ર સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા પ્રત્યેક જિલ્લાઓના વિદ્યાર્થીઓના સિદ્ધિના પ્રાપ્તાંકોની સુધારેલી સરાસરીઓની તુલના કરવી.
14. અધ્યયન શૈલી અને બુદ્ધિઆંકને સહચલ તરીકે લઈને રાષ્ટ્રીય આવક તથા આવક અને રોજગારી નિર્ધારણ એકમ પરની સિદ્ધિ પર શિક્ષણ પધ્ધતિ, જાતીયતા, વિસ્તાર, સિદ્ધિ કક્ષા અને તેમની આંતરિક ક્રિયાની અસર તપાસવી.
15. મુદ્રિત સ્વ-અધ્યયન સાહિત્ય, ફ્લેશ કાર્ડ, વર્ક કાર્ડ, અને કોમ્પ્યુટર સહાયિત અધ્યયન સામગ્રી તથા સમગ્ર સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી દ્વારા અધ્યયન કરતા વિદ્યાર્થીઓના અભિપ્રાયો પ્રાપ્ત કરવા અને અર્થઘટન કરવું.
16. સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી પ્રત્યે છોકરાઓ અને છોકરીઓના અભિપ્રાયોની તુલના કરવી.
17. શહેરી અને ગ્રામ વિસ્તારના વિદ્યાર્થીઓના સ્વ-અધ્યયન સામગ્રી પ્રત્યેના અભિપ્રાયોની તુલના કરવી.