ધોરણ-૯ના ગુજરાતી વિષયનાં પાઠયપુસ્તકમાં રજૂ થયેલાં કાવ્યોનો સઘન અભ્યાસ

સારસંક્ષેપ

દુનિયાની કોઇપણ ભાષાના સાહિત્ય સર્જનના પ્રારંભે પદ્ય સ્વરૂપ જોવા મળે છે. સાહિત્યને માફક આવે એવું વાહન પદ્ય છે. કવિતા શિક્ષણ એ સાહસયુક્ત કાર્ય છે. શાળામાં અપાતું કાવ્યશિક્ષણ અસંતોષ બની રહે છે, જેથી વિદ્યાર્થીઓ કવિતાથી વિમુખ બને છે. આથી વિદ્યાર્થીઓને કાવ્યનું ઊંડાણપૂર્વકનું જ્ઞાન આપવું જરૂરી છે. આ પ્રકારની પ્રતિતી અધ્યેતાને થતી રહી છે. જેથી કાવ્યના વિશ્ર્લેષણને રસપ્રદ અને સરળ બનાવવાના ઉપાય વિચારી શકાય એવી પ્રેરણાથી કાવ્યનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરવાનું નક્કી કરી અધ્યેતાએ પ્રસ્તુત વિષય પર સંશોધન હાથ ધરવાનું નક્કી કર્યું હતું. સંશોધનનો મુખ્ય હેતુ ધોરણ-૯ના ગુજરાતી વિષયનાં પાઠયપુસ્તકમાં સમાયેલા કાવ્યોનો સઘન અભ્યાસ કરી શિક્ષકોના અભિપ્રાયો મેળવવાનો હતો. પ્રસ્તુત સંશોધન માટે સર્વેક્ષણ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કર્યો હતો. સંશોધન માટે સુરત શહેરની ૧૦૦ શિક્ષકો નમૂના તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતાં. ઉપકરણ તરીકે સંશોધન ઉપરકણ અને માહિતી એકત્રીકરણનાં ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. માહિતી પૃથક્કરણ અને તારણોની વિગતે ચર્ચા સંશોધન પેપરમાં કરવામાં આવી છે.

પ્રસ્તાવના

ગુજરાતી સાહિત્ય તેના ઉગમકાળથી આજ સુધી જોઇએ તો મોટાં બે વિભાગોમાં વર્ગીકૃત થઇ શકે તેવું છે. મધ્યકાળનું ગુજરાતી સાહિત્ય અને અર્વાચીનકાળનું ગુજરાતી સાહિત્ય. દુનિયાની કોઇપણ ભાષાના સાહિત્ય સર્જનના પ્રારંભે પદ્ય સ્વરૂપ જોવા મળે છે. સાહિત્યને માફક આવે તેવું વાહન પદ્ય છે. ગદ્ય સમજવાનું કામ કરે છે. જયારે પદ્ય અનુભવાવે છે. કવિતા શી રીતે શીખવવી એ અણ ઉકેલ કોયડો રહ્યો છે. એ ભારે સાહસયુક્ત કાર્ય છે. શાળાઓમાં થતું સરેરાશ કવિતા શિક્ષણ અસંતોષજનક બની રહે છે. શિક્ષક કવિતા શીખવે છે. તેમાની કેટલેક અંશે સમજ કાચી હોય શકે છે. આવું કવિતા શિક્ષણ વિદ્યાર્થીઓને કવિતાથી વિમુખ બનાવે. આથી વિદ્યાર્થીઓને કાવ્યનું ઊંડાણપૂર્વક જ્ઞાન આપવું જરૂરી છે. એ પ્રકારની પ્રતીતિ અધ્યેતાને થતી રહી છે. આ ઉપરાંત અધ્યેતા વિધાર્થીકાળ દરમ્યાનથી જ ગુજરાતી વિષય પ્રત્યે વિશેષ રસ ધરાવે છે. અધ્યેતા ગુજરાતી વિષય સાથે સ્નાતક અને અનુસ્નાતક કક્ષાએ પણ સતત જોડાયેલાં હતાં. ગુજરાતી વિષયમાં ગદ્ય અને પદ્ય એમ બે વિભાગમાંથી અધ્યેતા પદ્ય વિભાગમાં પહેલેથી જ ખૂબ જ રસ ધરાવે છે. તેથી કાવ્યના વિશ્ર્લેષણને રસપ્રદ અને સરળ બનાવવાનો ઉપાય વિચારી શકાય એવી પ્રેરણાથી કાવ્યનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરવાનું નક્કી કરીને અધ્યેતાએ પ્રસ્તુત વિષય પસંદ કર્યો.

સંશોધનના હેતુઓ

1. ધોરણ-૯ના ગુજરાતી વિષયનાં પાઠ્યપુસ્તકમાં સમાયેલાં કાવ્યોનો સઘન અભ્યાસ કરવો.
2. નમૂનામાં સમાવેશ થયેલ પ્રાપ્ત સામાન્ય માહિતીનું પૃથક્કરણ કરવું.
3. પ્રત્યેક કાવ્યોના સઘન અભ્યાસનું મૂલ્યાંકન કરવું.
4. કાવ્યોના વિશ્ર્લેષણ સંદર્ભે શિક્ષકોના અભિપ્રાયોનું અર્થઘટન કરી તારણો પ્રાપ્ત કરવા.
5. કાવ્યોના વિશ્ર્લેષ્ણ સંદર્ભે શિક્ષકોના મુક્ત જવાબોનું ગુણાત્મક પૃથક્કરણ કરી તારણો પ્રાપ્ત કરવા.