1. પ્રાયોગિક જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓના પૂર્વકસોટીના અને ઉતરકસોટીના સરાસરી પ્રાપ્તાંકો વચ્ચે અર્થસૂચક તફાવત જોવા મળશે નહિ.
2. પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથના વિદ્યાર્થીઓના પૂર્વકસોટીનાં સરાસરી પ્રાપ્તાંકો વચ્ચે અર્થસૂચક તફાવત જોવા મળશે નહિ
3. પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથના વિદ્યાર્થીઓના સરાસરી લબ્ધિઆંકના પ્રાપ્તાંકો વચ્ચે અર્થસૂચક તફાવત જોવા મળશે નહિ.
4. પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથના વિદ્યાર્થીઓનાં ઉતરકસોટીનાં સરાસરી પ્રાપ્તાંકો વચ્ચે અર્થસૂચક તફાવત જોવા મળશે નહિ.
5. પ્રાયોગિક જૂથના અને છોકરાઓ અને છોકરીઓના સરાસરી લબ્ધિઆંકના પ્રાપ્તાંકો વચ્ચે અર્થસૂચક તફાવત જોવા મળશે નહિ.

1. નવીન પદ્ધતિની અસરકારકતા ચકાસી શકશે .
2. શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવામાં ઉપયોગીતા પૂરવાર થઈ શકશે.
3. આ કાર્યક્રમ તાલીમી સંસ્થાઓ, ભાવિ સંશોધકો વગેરેને પણ ઉપયોગી પૂરવાર થઈ શકશે.
4. વિદ્યાર્થીઓનું ધ્યાનવિષયમાં કેન્દ્રિત કરી શકાય.

1. પ્રસ્તુત સંશોધન ધોરણ-૧૦ના સમાજિક વિજ્ઞાન વિષયમાં “વનસ્પતિ અને વન્યજીવ સંસાધન” એકમ પર જ કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમની રચના કરવામાં આવી હતી.
2. પ્રસ્તુત સંશોધન સુરત શહેરની ગુજરાતી માધ્યમની માત્ર એક જ શાળા ૧૦૦ વિદ્યાર્થીઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.
3. પ્રસ્તુત સંશોધન શૈક્ષણિક વર્ષ- ૨૦૧૨ પૂરતું જ મર્યાદિત હતું.

વ્યાપવિશ્વ અને નમૂના પસંદગી

 પરસ્તુત સંશોધન માટેનું વ્યાપવિશ્વ ગુજરાત રાજ્યના ધોરણ-૧૦ માં અભ્યાસ કરતાં  વર્ષ-૨૦૧૧-૨૦૧૨ ના તમામ વિદ્યાર્થીઓનો હતા.નમૂના પસંદગી

સારણી-૧.૧ મુજબ છે.

સારણી-૧.૧

સંશોધન યોજના
પ્રસ્તુત સંશોધનમાં ‘પૂર્વકસોટી – ઉત્તરકસોટી નિયંત્રિત જૂથ’ પ્રાયોગિક યોજના પસંદ કરવામાં આવી હતી.

સારણી-૧.૨
ચલોની સ્પષ્ટતા

ઉપકરણની  પસંદગી અને સંરચના
પ્રસ્તુત પ્રયોગ માટે સંશોધકે બેપ્રકારના ઉપકરણોનો ઉપયોગ કયો હતો.

ઉપકરણ-૧ પ્રયોગ હાથ ધરવા માટેનું ઉપકરણ
- સંશોધન દ્વારા સ્વરચિત કમ્પ્યૂટર સહાયિત કાર્યક્રમ.
ઉપકરણ-૨ પ્રયોગની અસરકારકતા ચકાસવા માટેના ઉપકરણ
-સંશોધન દ્વારા સ્વરચિત
૧.લક્ષ્યકસોટી( પૂર્વકસોટી/ઉત્તરકસોટી)
૨.અભિપ્રાયાવલી

કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમની રચના

સંશોધકે સંશોધન સંબંધિત દરેક પાસાંને ધ્યાનમાં રાખીને કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમની રચના ધોરણ અને એકમની પસંદગી અને વિષયવસ્તુનું પૃથક્કરણ તેમજ વિષયવસ્તુના મુદ્દાઓને અનુલક્ષીને કરી હતી. જેમાં વિષયવસ્તુના નિષ્ણાત તેમજ કમ્પ્યૂટરના અનુભવીના સૂચનો અને માર્ગદર્શનને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ પ્રસ્તુત કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગે નીચેની બાબતોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવી હતી.

૧. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગેની CD માટેની હસ્તપ્રત તૈયાર કરવી.
૨. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમમાં દ્રશ્ય ચિત્રોની રજૂઆત.
૩. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમને ક્રિયાન્વિત કરવા માટેના પગથિયાં.

કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમનું પૂર્વેક્ષણ કરી કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગેના વિદ્યાર્થીઓ અને નિષ્ણાતો પાસે માર્ગદર્શન મેળવ્યા પછી જરૂરી સુધારા વધારા કરવામાં આવ્યા હતા.પ્રયોગની અસરકારકતા ચકાસવા માટેના બે ઉપકરણોની સંરચના કરવામાં આવી હતી.

૧.લક્ષ્યકસોટી( પૂર્વકસોટી/ઉત્તરકસોટી)
૨.કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગેની અભિપ્રાયાવલી

લક્ષ્યકસોટીની રચના

સંશોધકે લક્ષ્યકસોટીની રચના બ્લ્યુ પ્રિન્ટ આધારિત પ્રશ્નપત્રને ધ્યાનમાં રાખીને કુલ ૩૦ ગુણની લક્ષ્યકસોટીની રચના કરી હતી. જેમાં ટૂંક જવાબી અને નિબંધ પ્રકારના પ્રશ્નોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.

કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગેની અભિપ્રાયાવલી

કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગેનાં વિદ્યાર્થીઓના અભિપ્રાયો જાણવા માટે સંશોધકે ૨૦ વિધાનોની ત્રિબિંદુ આધારિત અભિપ્રાયાવલીની રચના કરી હતી.

માહિતી એકત્રીકરણની રીત

માહિતી એકત્રીકરણ માટે સુરત શહેરની એક શાળાની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. ત્યારબાદ સાલના ધોરણ-૧૦નાં ૧૪૦ વિદ્યાર્થીઓમાંથી ૧૦૦ વિદ્યાર્થીઓને ચિઠ્ઠી ઉપાડી ૫૦- ૫૦નાં બે જૂથ બનાવવામાં આવ્યા હતા. જેમાંથી એક પ્રાયોગિક જૂથ અને એક નિયંત્રિત જૂથ હતું.આં બંને જૂથોને પૂર્વકસોટી આપવામાં આવી હતી ત્યારબાદ પ્રાયોગિક જૂથને કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ દ્વારા અને નિયંત્રિત જૂથ પરંપરાગત પદ્ધતિએ શિક્ષણકાર્ય કરાવવામાં આવ્યું હતું .ત્યારબાદ બંને જૂથોને ૩૦ ગુણની ઉતરકસોટી આપવામાં આવી હતી. કાર્યક્રમ સંદર્ભે વિદ્યાર્થીઓના જાણવા માટે પ્રાયોગિક જૂથને અભિપ્રાયાવલી આપવામાં આવી હતી.

અંકશાસ્ત્રીય પૃથક્કરણની રીત

પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પૂર્વકસોટી ઉત્તરકસોટી, ધારણકસોટી અને લબ્ધિઆંકોનાં પૃથક્કરણ માટે ‘ ટી’ કસોટીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો.જયારે અભિપ્રાયાવલી પર પ્રાપ્ત અભિપ્રાયોનું પૃથક્કરણ કરવા માટે ટકાવારી અને કાઈવર્ગ કસોટીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો.

સંશોધનના તારણો

૧.પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પ્રાયોગિક જૂથના વિદ્યાર્થીઓના પૂર્વકસોટીના અને ઉત્તરકસોટીના પ્રાપ્તાંકોની
સરાસરી અનુક્રમે ૮.૪૬ અને ૧૭.૧૮ છે, ‘ટી’ મૂલ્ય ૨૧.૨૬ છે.જે ૦.૦૧ કક્ષાએ સાર્થક છે. તેથી ઉત્કલ્પના-૧ નો અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. તૈયાર કરેલ એકમ પર કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમની અસરકારકતા ઊંચી જોવા મળી હતી.
૨.પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓના પૂર્વકસોટીના પ્રાપ્તાંકોની સરાસરી અનુક્રમે ૮.૪૬ અને ૮.૫૦ છે, ‘ટી’ મૂલ્ય ૦.૦૯ છે. જે ૦.૦૫ કક્ષાએ સાર્થક નથી.તેથી ઉત્કલ્પના-૨નો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. તેથી પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓના પૂર્વકસોટીના સંદર્ભમાં સમકક્ષ હતા.
૩.પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓના પ્રાપ્તાંકોના સરાસરી લબ્ધિઆંક અનુક્રમે ૮.૭૨ અને ૭.૨ છે, ‘ટી’ મૂલ્ય ૨.૭૬ છે. જે ૦.૦૧ કક્ષાએ સાર્થક છે. તેથી ઉત્કલ્પના-૩નો અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો. તેથી નિયંત્રિત જૂથ કરતાં પ્રાયોગિક જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓની સરેરાશ લબ્ધિઆંક ઊંચો પ્રાપ્ત થયો હતો.
૪.પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પ્રાયોગિક જૂથ અને નિયંત્રિત જૂથનાં વિદ્યાર્થીઓના ઉત્તરકસોટીના પ્રાપ્તાંકોની સરાસરી અનુક્રમે ૧૭.૧૮ અને ૧૫.૭૦ છે, ‘ટી’ મૂલ્ય ૨.૧૧ છે.જે ૦.૦૧ કક્ષાએ સાર્થક નથી.તેથી ઉત્કલ્પના-૪નો અસ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. તેથી કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ દ્વારા કરાવાયેલ અધ્યયન પ્રાયોગિક જૂથ માટે અસરકારક રહ્યું.
૫.પ્રસ્તુત સંશોધનમાં પ્રાયોગિક જૂથના છોકરાઓ અને છોકરીઓ પ્રાપ્તાંકોની સરાસરી અનુક્રમે ૮.૭૬ અને ૮.૬૮ છે, ‘ટી’ મૂલ્ય ૦.૦૯ છે.જે ૦.૦૫ કક્ષાએ સાર્થક નથી તેથી ઉત્કલ્પના-૫નો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. તેથી પ્રાયોગિક જૂથના છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમની અસરકારકતા સમાન જોવા મળી હતી .

કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ અંગે અભિપ્રાયાવલી પર પ્રાપ્ત થયેલા તારણો નીચે મુજબ હતા.

૧. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ એકમ ફળદાયી રીતે શીખી શક્યા.
૨. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમમાં ચિત્રો વિષયવસ્તુને અનુરૂપ હતા.
૩. આ કાર્યક્રમમાં વિષયવસ્તુનું જ્ઞાન ક્રમિક આપવામાં આવ્યું હતું.
૪. આ કાર્યક્રમએ વિદ્યાર્થીઓને શરૂઆતથી અંત સુધી જકડી રાખ્યા હતા.
૫. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ વિદ્યાર્થીઓને અંત્યત રસપ્રદ લાગ્યો.
૬. આ પ્રકારનાં કાર્યક્રમ અન્ય વિષયોમાં પણ તૈયાર થાય એવું વિદ્યાર્થીઓ ઈચ્છતા હતા.
આમ તારણો દર્શાવે છે કે કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ દ્વારા થયેલ અધ્યયન- અધ્યાપન અસરકારક હતું.

શૈક્ષણિક સૂચિતાર્થો

૧.પ્રવર્તમાન સમયમાં શિક્ષણમાં પરિવર્તન આવ્યું છે. હાલ વિદ્યાર્થીઓને પ્રાથમિક વિભાગથી જ કમ્પ્યૂટર શિક્ષણ આપવામાં આવે છે. જો વિદ્યાર્થીઓને કમ્પ્યૂટર સહાયિત શિક્ષણ આપવામાં આવે તો ઘણું જ અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે.
૨. વિદ્યાર્થીઓનો રસ જળવાઈ રહે ટે માટે અધ્યાપન પધ્ધતિમાં પરિવર્તનની ખૂબ જ આવશ્યકતા છે. આવી પરિસ્થિતિમાં કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમોની વર્ગખંડમાં ઉપયોગ કરીને વિદ્યાર્થીઓને વર્ગખંડ શિક્ષણમાં રસ લેતા કરી શકાય.
૩.પ્રસ્તુત સંશોધનનાં પરિણામો શિક્ષકોને કમ્પ્યૂટર સહાયિત અધ્યયન કાર્યક્રમ દ્વારા અધ્યાપન કરાવવા સૂચન કરે છે.
૪.એક વખત અનુરૂપ કાર્યક્રમ તૈયાર કર્યા પછી ઘણા લાંબા સમય સુધી શિક્ષકની મહેનત બચાવી શકાય છે અને સમયાંતરે પરિવર્તન કરવી શકાય છે.
૫.કઠીન વિષયવસ્તુને પણ સરળતાથી અને રસપ્રદ રીતે નવીન પદ્ધતિ દ્વારા શીખવી જ્ઞાન ચિરસ્થાયી બનશે.
૬. કમ્પ્યૂટર કાર્યક્રમ દ્વારા શિક્ષણકાર્ય કરાવાવાથી શિક્ષકની વ્યાવસાયિક સજજતા વધે છે અને શિક્ષણની ગુણવત્તા સુધારવામાં આવા કાર્યક્રમો ઉપકારકરૂપ સિદ્ધ થઇ શકે છે.
૭. ગેરહાજર વિદ્યાર્થીઓ પણ આ પ્રકારના કાર્યક્રમને આધારે અધ્યયન કરી શકે છે.

સંદર્ભ::

1. પારેખ, બી. યુ. અને ત્રિવેદી, એમ. ડી. (૧૯૯૪). શિક્ષણમાં આંકડાશાસ્ત્ર. અમદાવાદ : યુનિવર્સીટી ગ્રંથનિર્માણ બોર્ડ, ગુજરાત રાજ્ય.
2. શાહ, ડી. બી. (૨૦૦૪). શૈક્ષણિક સંશોધન. અમદાવાદ : યુનિવર્સીટી ગ્રંથનિર્માણ બોર્ડ, ગુજરાત રાજ્ય.
3. શાહ, એમ. બી. અને અન્ય (૨૦૦૬). સમાજિક વિજ્ઞાન પાઠ્યપુસ્તક ધોરણ- ૧૦. ગાંધીનગર : ગુજરાત રાજ્ય પાઠ્યપુસ્તક મંડળ દ્વારા પ્રકાશિત.
4. શાહ, ડી. બી. (૨૦૦૬). શિક્ષણમાં કમ્પ્યુટર. અમદાવાદ: નીરવ પ્રકાશન.