માધ્યમિક કક્ષાએ વર્ગખંડમાં નવવિચારાત્મક વ્યવહારો સંદર્ભે શિક્ષકોના વલણોનો અભ્યાસ
સારાંશ
શિક્ષક પરિવર્તનનો પરિવાર્જક છે. તે નવવિચારોથી માહિતગાર રહી વર્ગખંડમાં તેનો અમલ કરતો રહે તે અપેક્ષિત છે. દેસાઈ (૨૦૦૦)ના મતે નવવિચાર એટલે ‘ચીલેચલું પદ્ધતિ, સ્થિતિ કે વલણને છોડીને નવા પ્રકારની પદ્ધતિ પ્રમાણે જે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે અભિગમ.’ નવવિચારોનું વર્ગખંડમાં અમલીકરણ થાય તે બાબત નવવિચારો પ્રત્યે શિક્ષક કેવું વલણ ધરાવે છે, તેના પર આધારિત છે. પ્રસ્તુત અભ્યાસમાં માધ્યમિક કક્ષાના શિક્ષકોનું વર્ગખંડમાં નવવિચારોના અમલીકરણ પ્રત્યેનું વલણ માપવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં સુરત શહેરની મધ્યમિક શાળાઓના કુલ ૧૦૦ શિક્ષકો સહેતુક નમુના પદ્ધતિની રીતે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. માહિતી પ્રાપ્તિ માટે સ્વરચિત અભિપ્રયાવલિનો ઉપયોગ કર્યો હતો. જેમાં બે વિભાગ રાખવામાં આવ્યા હતા. પ્રથમ વિભાગમાં કુલ ૨૨ કલમો રાખવામાં આવી હતી, જયારે વિભાગ-૨માં બે મુક્ત જવાબી પ્રશ્નો પૂછવામાં આવ્યા હતા. પ્રાપ્ત માહિતીનું વર્ણનાત્મક આંકડાશાસ્ત્ર વડે પૃથક્કરણ કરતા ટકાવારી અને કાઈવર્ગ શોધવામાં આવ્યા હતા. માહિતીના વિશ્લેષણના આધારે પ્રાપ્ત તારણોમાં વર્ગખંડમાં મોડેલનો ઉપયોગ, બેઠક વ્યવસ્થામાં ફેરફાર, સમુહ માધ્યમોની અધ્યાપન પ્રક્રિયામાં સામેલગીરી વિદ્યાર્થીઓની આંતરપ્રક્રિયાને પ્રોત્સાહક જણાએ હતી. જયારે કમ્પ્યુટર અને નવવિચારોના પર્યાપ્ત જ્ઞાનનો અભાવ શિક્ષક અને વિદ્યાર્થી એમ ઉભય પક્ષે અસર કરતુ મુખ્ય પરિબળ હતું. અભ્યાસક્રમનું ભારણ, પરીક્ષાલક્ષી અભિગમ, વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા, કાર્યબોજ અને શિસ્તના પ્રશ્નો શિક્ષક્ના નવવિચારો પ્રત્યેના વલણને નકારાત્મક અસર કરતા જણાયા હતા. સંદર્ભ::
***************************************************
ડૉ. ભાવેશ ઈશ્વરભાઈ રાવલ
ચાવીરૂપ શબ્દો : નવિચાર કે વ્યવહાર
પ્રસ્તાવના
એકવીસમી સદીની શરૂઆત અનેકવિધ પરિવર્તનો સાથે થઈ છે. પરિવર્તનના આ તબક્કામાં શિક્ષણ વંચિત રહી શકે નહિ. ગુરુકુલ પરંપરાથી શરુ કરીને વર્તમાન સમયમાં ઈ-ક્લાસરૂમ સુધીની સફરમાં શિક્ષણમાં સતત બદલાવ આવ્યો છે. હા, તેની ઝડપ વત્તે ઓંછે અંશે જરૂર રહી છે. શિક્ષણ પ્રક્રિયામાં મહત્વનું ઘટક શિક્ષક સદીઓથી સમાજમાં પરિવર્તન લાવનાર તરીકેની ઓળખ ધરાવે છે. વર્ગખંડમાં જન્મતો નવવિચાર લાવવાની અને અમલ કરવાની કામગીરી શિક્ષક જ કરી શકે અને આ માટે શિક્ષકે સતત નિરીક્ષણ, શોધખોળ, વિચારણા, પ્રયોગો, કરતાં રહેવું પડે છે. આ બધી જ બાબતોની સફળતા કે નિષ્ફળતા શિક્ષક્ના નવ વિચારો પ્રત્યેના વલણ પર અવલંબે છે.
દેસાઈ (૨૦૦૦)ના મત પ્રમાણે- નુતન અભિગમ એટલે ચીલાચાલુ પદ્ધતિ, સિદ્ધાંત કે વલણ છોડીને નવા પ્રકારની પદ્ધતિ પ્રમાણે જે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે અભિગમ.
શિક્ષકનું વલણ વર્ગખંડ વ્યવહારો પર હકારાત્મક કે નકારાત્મક અસર ઉપજાવે છે. આથી જ માધ્યમિક કક્ષાએ વર્ગખંડમાં નવવિચારાત્મક વ્યવહારો સંદર્ભે શિક્ષકોના વલણો કેવા છે ? આ વલણોના ઘડતરમાં કઈ કઈ બાબતો અસર કરે છે ? જેવી બાબતો જાણવા હેતુસર આ વિષય પર અભ્યાસ ધરવાનું મુનાસિબ સમજ્યું હતું.
સંશોધનના હેતુઓ
સંશોધનનાં પ્રશ્નો
મહત્વ
સંશોધનનું સીમાંકન
વ્યાપવિશ્વ અને નમુના પસંદગી
સુરત શહેરની ગુજરાતી માધ્યમની (અનુદાનિત અને બિન અનુદાનિત) માધ્યમિક શાળાઓ પ્રસ્તુત સંશોધનમાં વ્યાપ વિશ્વ બને છે. તેમાંથી સહેતુક નમુના પસંદગીની રીતે કુલ ૧૦૦ શિક્ષકોને નમુના તરીકે પસદ કર્યા હતા.
સંશોધન પદ્ધતિ
પ્રસ્તુત સંશોધન વર્ણનાત્મક સંશોધન પદ્ધતિએ હાથ ધરાયું હતું, જેમાં સર્વેક્ષણ હાથ ધરાયું હતું.
ઉપકરણની પસંદગી અને સંરચના
પ્રસ્તુત સંશોધનમાં માધ્યમિક ક્ક્ષાએ વર્ગખંડમાં નવવિચારાત્મક વ્યવહારો સંદર્ભે શિક્ષકોના વલણો જાણવાના હેતુસર સ્વરચિત અભિપ્રયાવલિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં વિભાગ-અમાં કુલ ૨૨ કલમો હતી, જયારે વિભાગ-બમાં બે મુક્ત જવાબી પ્રશ્નો મુકવામાં આવ્યા હતા.
માહિતી એકત્રીકરણની રીત
નિયત ઉપકરણની રચના બાદ ૫ મી ડીસેમ્બર-૧૧ થી શરૂ કરીને ૧૨-જાન્યુઆરી સુધીમાં માહિતીનું એકત્રીકરણ કરવામાં આવ્યું. શિક્ષકો પાસેથી માહિતી પ્રતિનિધિઓ દ્વારા મેળવવામાં આવી હતી.
અંકશાસ્ત્રીય પૃથક્કરણની રીત
પ્રસ્તુત સંશોધનમાં અભિપ્રાયાવાલિ દ્વારા મેળવેલી માહિતીનું વિશ્લેષણ કરવા માટે વર્ણનાત્મક આંકડાશાસ્ત્રનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં પ્રાપ્ત અભિપ્રાયોની ટકાવારી અને કાઈ વર્ગ શોધવામાં આવ્યા હતા. મુક્ત જવાબી પ્રશ્નો પર પ્રાપ્ત પ્રતિભાવોની આવૃત્તિ પ્રાપ્ત કરી હતી.
સંશોધનના તારણો
શૈક્ષણિક ફલિતાર્થો
ઇન્ચાર્જ આચાર્ય
શ્રી મહાવીર વિદ્યામંદિર ટ્રસ્ટ બી. એડ. કોલેજ, પાંડેસરા – સુરત.
E-mail : ravalb09@gmail.com
Mobile : 94280 20168
Home | Archive | Advisory Committee | Contact us