આપની યાદી – કલાપીના કાવ્યો
(‘આપની યાદી’ – કલાપીના કાવ્યો, સં.હરિકૃષ્ણ પાઠક, ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી, દ્વિ.આ.૧૯૯૯)

સૌરાષ્ટ્રનાં લાઠી રાજ્યનાં રાજકુમાર એવા સુરસિંહજી તખ્તસિંહજી ગોહિલ ‘કલાપી’નો જન્મ ૨૬મી જાન્યુઆરી, ૧૮૭૪નાં દિવસે માતા રામબાની કૂખે થયો હતો. બાળ કલાપી ભણવામાં તેજસ્વી અને સ્વભાવે ઉદાર હતા. રાજકોટની રાજકુમાર કૉલેજમાં થોડો સમય અભ્યાસ કરી, આંખની તકલીફને કારણે અધવચ્ચે અભ્યાસ છોડી લાઠી પરત આવી ગયા. પંદર વર્ષની ઉમંરે પોતાનાથી સાત વર્ષ મોટા રમાબા અને બે વર્ષ મોટા આનંદીબા સાથે લગ્ન કરે છે. નાની ઉંમરે જ કલાપીના લગ્ન અને નાની ઉંમરે જ રાજ્યનો વહીવટ ચલાવવાની જવાબદારી આવી પડતાં કલાપી બન્નેમાંથી એકેયને યોગ્ય ન્યાય આપી શક્તા નથી. એમાંય લગ્ન સમયે રમાબાની સાથે આવેલી દાસી મોંઘી એટલે કે, શોભનાનાં પ્રેમમાં કલાપી પડે છે, પણ રમાબાની સ્ત્રી સહજ ઇર્ષાને કારણે કલાપી પ્રેમમાં ઠરીઠામ થતા નથી. વિરહ વ્યાકુલ તેમનું હ્રદય સતત પ્રેમનાં મિલનની તડપન અનુભવ્યા કરે છે. પરંતું આખરે એમાં એમને નિરાશા જ સાંપડે છે. અને એટલે જ પ્રેમભગ્ન હ્રદયની આહટમાંથી જ તેમનાં ઊર્મિશીલ દિલની કાવ્યવાણી પ્રગટે છે. કલાપીએ વિરહભાવને આલેખતા અનેક કાવ્યો લખ્યા છે. જેનો સંગ્રહ ‘કલાપીનો કેકારવ’માં થવા પામ્યો છે. એમને અનેક કવિમિત્રો પણ હતા, તેમની પાસેથી પ્રેરણા મેળવીને પણ કેટલાક કાવ્યો લખ્યા છે.

‘કલાપીનો કેકારવ’ કાવ્યસંગ્રહમાંથી હરિકૃષ્ણ પાઠકે કેટલાક કાવ્યો પસંદ કરી ‘આપની યાદી’ નામનો નાનકડો કાવ્યસંગ્રહ પ્રગટ કર્યો છે. આ સંગ્રહ ખાસ તો કલાપીનાં જન્મની સવા શતાબ્દિ નિમિત્તે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો હોવાથી ખૂબ જ નજીવી કિંમતે એટલે કે ૨૦ રૂપિયામાં જ પ્રાપ્ય બને છે. ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી, ગાંધીનગર દ્વારા પ્રકાશિત આ સંગ્રહની પ્રથમ આવૃત્તિ જાન્યુ. ૧૯૯૯માં પ્રગટ થઇ હતી પરંતું તેની બધી જ નકલો છ મહિનામાં જ ખૂટી જતાં બીજી સંવર્ધિત આવૃત્તિ જુલાઇ ૧૯૯૯માં પ્રકાશિત કરવામાં આવી. એટલે કે આ સંગ્રહની બે હજાર નકલો તો માત્ર છ એક મહિનામાં જ વેચાઇ જતાં એનાં ઉપરથી જ આપણને માલુમ પડે છે કે, કલાપી લોકોમાં કેટલા લોકપ્રિય હતા. ખૂબ જ નાનકડા આ પુસ્તકનાં મુખપૃષ્ઠ પર છોગાળા ફેટામાં અને કોટમાં સજ્જ રાજવી કલાપીની છબિ કંડારવામાં આવી છે.

ખાસ તો આ પુસ્તકને પ્રકાશિત કરવાનો હેતુ એ છે કે, એક તો કલાપી જન જન સુધી પહોંચે અને બીજું કે, કલાપીની સવાસોમી જન્મજયંતીને એ નિમિત્તે યાદ કરી શકાય. પુન:મુદ્રિત કરેલી આ આવૃત્તિમાં પ્રથમ આવૃત્તિ દરમ્યાન મળેલા સૂચનોને ધ્યાનમાં લઇ સંપાદકે કેટલીક અન્ય કૃતિઓને પણ ઉમેરી આપી છે. અત્યંત સારા કાવ્યો, સ્વચ્છ અક્ષરો, ટકાઉ પાનાઓ અને આકર્ષક મુખપૃષ્ઠ ધરાવતું આ પુસ્તક અવશ્ય વાચકોને ગમી જાય તેવું અને આનંદની લહેર કરાવે તેવું છે, એમાં શંકાને કોઇ જ સ્થાન નથી.

કવિ કાન્તે કલાપીને ‘સુરતાની વાડીનાં મીઠા મોરલા’ કહી ‘કલાપીને ઉદબોધન’ નામનું જે કાવ્ય લખ્યું હતું તેને આ સંગ્રહમાં સૌપ્રથમ સંપાદકે સ્થાન આપ્યું છે. અને સાચે જ કવિ કાન્તનાં કહેવા મુજબ કલાપી ‘સુરતાની વાડીનાં મીઠા અને મોંઘા મોરલા’ જ છે. કારણ કે હંમેશા ગુજરાતી કવિતા જગતમાં એમનો ટહુકાર સંભળાયા જ કરે છે. આથી જ આ સંગ્રહની પ્રસ્તાવતા રૂપે સંપાદકે લખેલા લેખનું નામ પણ ‘બે’ક ટહુકા કલાપીના’ એવું રાખ્યું છે.

કલાપીએ કવિતા ક્ષેત્રે ગઝલ જેવા સ્વરૂપનાં કેટલાક ઊર્મકાવ્યો લખ્યા છે. તેમણે આપેલા ગઝલ સ્વરૂપનાં આવા કાવ્યો ગુજરાતી સમાજમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય અને પ્રચલિત બન્યા છે. કલાપીના કાવ્યોની કેટલીય પંક્તિઓ આજેય લોકોનાં હોઠે અને હૈયે ઝૂલતી જોવા મળે છે. એમાંય યુવાન હૈયાઓની લાગણીઓને તો કલાપીએ સુમધુર રીતે વ્યક્ત કરી છે. એટલે કલાપીને ‘યુવાનોનાં કવિ’ એવું બિરુદ પણ પ્રાપ્ત થયું છે. યુવાનોની સંવેદનાને સ્પર્શે એવા કાવ્યોમાં ‘આપની યાદી’, ‘સનમને’, ‘સનમની શોધ’, ‘આપની રહમ’, ‘તમારી રાહ’ આદિનો સમાવેશ કરી શકાય.

કલાપી મૂળે તો ‘ઇશ્કે મિજાજી’ અને ‘ઇશ્કે હકીકી’નાં ભાવને પ્રગટ કરનારા કવિ છે. તેમણે પોતાનાં કાવ્યોમાં આશિક અને માશૂકની ભાવનાને ધ્વન્યાત્મક રીતે પ્રગટ કરી છે. આથી જ એમનાં કેટલાક કાવ્યો વાંચતાં આપણને એમ થાય છે કે, આ કાવ્ય પ્રણયભાવનાને ઉદ્દેશીને લખાયું હશે કે ઇશ્વરપ્રેમને અનુલક્ષીને લખાયું હશે ? બન્ને ભાવો એમાં સુપેરે વ્યક્ત થાય છે. જેમકે, ‘આપની યાદી’ જ કાવ્ય લઇએ.