ચૌધરી સમાજની લોકવાર્તા ની સમીક્ષા - ‘મા અને દીકરો’
પ્રસ્તાવના: લોક સાહિત્યનું વિશિષ્ટ અંગ એવી લોકકથાનું બીજ આપણને વેદ અને ઉપનિષદોમાં આવેલા ઉપાખ્યાનોમાં મળે છે. લોકવાર્તા કહેવાતી હોય છે. ભગવાન બુધ્ધ પોતાના શ્રવણોને એકત્ર કરીને જાતકકથાઓ કહેતા. તીર્થસ્થાને નીકળેલા ઋષિમુનિઓ જ્યાં આરામ માટે રોકાતા ત્યાં એમની સામે ભેગા થયેલા ભક્ત – સમાજને ધાર્મિક વાર્તાઓ કહેતા.આજના જમાનામાં ઘરના વડીલો પોતાના નવી પેઢીના – પૌત્ર – પૌત્રીઓ સામે વાર્તાઓ માંડે છે. બ્રાહ્મણો, બારોટો, ચારણો, ભાટલોકો પણ લોકકથાઓ કહેતા. જ્યાં જ્યાં લોકજીવન છે. ત્યાં લોકકથાઓ છે. માનવસમાજે સ્થિરતા ધારણ કર્યા બાદ આનંદ –પ્રમોદના અને મનોરંજનના સાધન તરીકે જન્મેલી આ લોકકથાની પરંપરા ભારતમાં તો છેક પ્રાચીન કાળથી જોવા માણવા મળે છે. લોકવાર્તાનું વસ્તુ અને સંકલન ‘મા અને દિકરો’ વાર્તા આવાજ એક ગુણવત્તા એ ઉમદા ચરિત્રનું મસમોટું વૈભવધન ધરાવતા મા – દીકરાની જીવન કથા છે. તાપી નદીને કિનારે આવેલા એક નાનકડા ગામના એક ઝુપડીમાં મા- દીકરો બે એકલા રહેતા હતાં. દીકરાનું નામ હતું રમેશ. તાપી નદીમાં એકવાર પૂરનાં પાણીથી ગાંડીતુર બની.એ પુરમાં તણાતું એક ઝાડનું થડ રમેશના ઘરની નજીક અટવાઇ ગયું. રમેશે એ થડને બહાર કાઢ્યું. તાણીને એને ઘરે લઇ ગયો.અને જુએ છે તો થડની બખોલમાં એક ગભરાયેલી સ્ત્રી દેખાવે ગંદી ગોબરી લાગે એને જોવાનું મન ના થાય એવી. રમેશની મા એનો તિરસ્કાર કરવાને બદલે એને પ્રેમથી શારીરિક રીતે ચૌખ્ખી કરે છે. એને ખવડાવે છે. જમીને જતી આ સ્ત્રી રમેશને એની માને આશીર્વાદ આપે છે. એક ચમત્કાર ! રમેશ ઝૂપડી એક ક્ષણમાં જ આલિશાન મહેલમાં પરિવર્તિત થાય છે. બધોજ ધનવૈભવ એ મહેલમાં હાજર છે. અરે રમેશને માટે એક સુંદર કન્યા પણ ! સુદામાને ત્યાં કૃષ્ણે તાંદુલકૃપાથી જે ચમત્કાર સર્જ્યો હતો. એવું જ કંઇક જાણે આ મા-દીકરાના ઘર અને જીવનમાં બની ગયું અચાનક ! મા – દીકરા ખૂબજ આનંદથી રહેવા લાગ્યા પણ ગામના એક હજામથી આ મા – દીકરાના જીવનમાં અચાનક આવેલા સુખનાં સુરજની રોશની જોઇ ના ગઇ ઇર્ષ્યાનાં અગ્નિમાં બળબળતાં એણે જોઇને ગામનાં રાજાની આગળ મા – દીકરાનાં વૈભવજીવનની વાત કરી. રાજાએ જાતે આવી ને જોયું તો સાચેજ વૈભવ રમેશ આંગણે આળોટતો હતો. એટલું જ નહી રમેશની રૂપસુંદર પત્નીને જોઇને તો રાજા જાણે કામથી અંધબની બેઠો. અને પછી તો એક રાજાને ન શોભે એવી અને રમેશથી ન પૂરી થાય એવી માગણીઓ એણે મૂક્વાં માંડી. રમેશને એ રીતે પરેશાન કરી એનો ધનવૈભવ અને એની રૂપસુંદર પત્નીને છીનવી લેવાનો એનો ઇરાદો હતો.જાણે એણે રમેશ પાસે ‘હસતું પાન અને બોલતી સોપારી’ મંગાવી, વિયાયેલી વાઘણનું દૂધ’ મંગાવ્યુ રમેશની ચતુર પત્નીની સહાયથી રમેશ એ લઇ આવ્યો. પણ જેનો વિનાશકાળ હોય એની બુધ્ધિ વિપરીત બની જતી હોય છે. એટલે રાજા વાઘણને જ બોલાવી લાવવાનું કામ રમેશને સોંપે છે. રમેશ તરફનાં પ્રેમને વશ વાઘણ આવે છે. પણ વાઘણને પ્રત્યક્ષ જોતા રાજા અને હજામનાં હાજા ગગડી જાય છે. એ બંને ભાગવા જાય છે. પણ વાઘણનો ખોરાક બની જાય છે. અંતમાં રમેશ એની પત્ની અને મા સુખેથી જિંદગી પસાર કરે છે. જીવનમાં હમેશા દુશિતનો પરાજય થતો હોય છે. અને સારપ જીતતી હોય છે. એ વાતને સરસ રીતે વર્ણવતી વાર્તાનું કથાવસ્તું ખૂબજ રસપ્રદ છે. ગૂંથણી પણ એવી રીતે થઇ છે. પાત્રા લેખન ‘મા અને દીકરો’ લોકવાર્તાની પાત્રસૃષ્ટિ પણ સારા નરસાની બનેલી તેજ-અંધારમય પાત્રસૃષ્ટિ છે. રમેશ અને એની મા આ વાર્તાની પાત્રસૃષ્ટિનાં ભલાપાત્રો છે. કોઇને મદદ કરી છુટવાની ભાવના આ પાત્રોમાં છે. એટલે જ એમની અંદર પડેલી સારપ એમના જીવતરને સુખમય આનંદમય બનાવે છે. નદીના પૂરમાં થડના સહારે તણાઇ આવેલી એક સ્ત્રીને રમેશની માં મદદ કરે છે. એની સારવાર કરે છે. એને ખવડાવે છે. બદલામાં એ સ્ત્રીના દૈવી આશીર્વાદ ગણો કે પછી એ સ્ત્રીજ કોઇ દૈવીશક્તિ હોય અવું માનો પણ ચમત્કાર થાય છે. રમેશ અને તેની માનું ગરીબી ક્ષણમાં નાશ પામે છે. પણ એમનું આ સુખ ગામનાં હજામથી ન જોયું જતાં એ ગામનાં રાજાનાં મનમાં એવું ઝેર રેડે છે. જેને પ્રતાપે રાજા જે ખરેખર તો હોવો જોઇએ રક્ષક, પિતા સમાન એને બદલે એ રમેશની રૂપસુંદર પત્ની ઉપર નજર બગાડી એને પ્રાપ્ત કરવા રમેશને જુદી જુદી રીતે હેરાન કરે છે. પણ છેવટે સારાનું સારુંજ થાય છે. અને ખરાબ ભાવના વાળા રાજા અને હજામનું મૃત્યુ થાય છે. સંવાદકલા ‘મા અને દીકરાની વાર્તા માં’ માં- દીકરા વચ્ચે અરસપરસ સંવાદ થતા જોવા મળે મા અને દીકરાની મદદ મળવાથી સ્ત્રીએ આપેલા આશીર્વાદથી ચમત્કાર થાય છે. રમેશની ઝૂપડીને જગ્યાએ બંગલો બની જાય છે. આ સુખ ગામના હજામ અને રાજાથી જીરવાતું નથી જેથી રાજા રમેશ પાસે જઇ અશક્ય વસ્તુંઓની માંગણી કરે છે. ત્યારે સંવાદ યોજાય છે. રાજા રમેશને કહે છે. કે હું માંગુ તે મને આપીશ ? રમેશ : મારી પાસે હશે તો હું ચોક્કસ આપીશ. રાજા: ‘મને હસતું પાન અને બોલતી સોપારી લાવી આપ.! રમેશ વિચારે છે. કે શું કરવું ? પરંતુ રમેશની પત્નીની સૂજબુજથી રાજાની પહેલી શરત પૂરી કરે છે. ત્યારે બીજી શરત રાજા મૂકે છે. આમ બે થી ત્રણ શરતો રમેશ પૂરી કરે છે. ક્રમશ પાત્રો ઉમેરાતા જાય છે. ને સંવાદ યોજાતો જાય છે. આમ વાર્તામાં સંવાદ આગળ ચાલે છે. વાર્તા ફલક પણ મોટો ભાગ રોકે છે. એમાં સંવાદો પણ ભરપુર પ્રમાણમાં મૂકવામાં આવ્યા છે. આ બધાજ સંવાદો પાત્રોમાં પ્રાણ પૂરી ધબક્તા રાખવાનું કામ કરે છે. લોક વાર્તામાં પ્રગટતું જીવન દર્શન લોકવાર્તાને માત્ર મનોરંજનનું સાધન સમજવાનો સમય હવે જતો રહ્યો છે. આજના વિકસિત, સંસ્કારી અને શિક્ષિત જનસમાજે હવે હવે એમાંથી પ્રાપ્ત થતી મૂલ્ય નિષ્ઠાનું મહત્વ સમજવા માંડ્યુ છે. એમાંથી પ્રાપ્ત થતું જીવન દર્શન એમાંથી મળતો જીવન સંદેશ લોકશિક્ષણનું બહું મહત્વનું કામ કરે છે. લોકવાર્તાઓ મનોરંજનના નિમત્તે લોકોનું મનોરંજન કરતાં કરતાં એમને સ્વીકારવો ગમે એવી રીતનો ઉપદેશ એવી રીતનો જીવન સંદેશ આપી દેતી હોય છે. અક્ષરજ્ઞાન વિહિન લોકોને આવી વાર્તાઓ દ્વારા બોધ, જ્ઞાન ચતુરાઇ, ડહાપણ કે નીતિવિષયક જ્ઞાન મળી રહે છે. *************************************************** પ્રા. મંજુલાબેન ચૌધરી |
Copyright © 2012 - 2025 KCG. All Rights Reserved. | Powered By : Knowledge Consortium of Gujarat
Home | Archive | Advisory Committee | Contact us |