ભારતનાં સર્વ શાસ્ત્રોના અને સર્વ વિષયોનાં બીજ  ‘વેદ'માં પડેલા મનાય છે. સર્વ શાસ્ત્રો અને સર્વ વિષયોનો સાર વેદમાં સંગ્રહિત છે. ‘મનુસ્મૃતિ'માં પણ  ‘સર્વજ્ઞાનમયો હિ સઃ'  એવું વેદો માટે જ કહેવાયું છે. મુખ્ય વેદોની સંખ્યા ચાર છે - ઋગ્વેદ,  સામવેદ, યજુર્વેદ અને અથર્વવેદ. આ વેદોમા અનેક વૈદિક સંહિતાઓ આવેલી છે. ભાષા પરિવર્તનશીલ હોવાથી કાળક્રમે કાળભેદ અને દેશભેદને કારણે આ સંહિતાઓમા પણ પરિવર્તન આવે તેવી શક્યતાઓ હતી,  તેથી ઋષિમુનિઓએ આ સંહિતાઓના મૂળપાઠની જે તે સ્વરૂપે રક્ષા કરવા તેને કંઠસ્થ કરી લીધી.  એટલું જ નહી સંહિતાપાઠનાં અશુદ્ધ ઉચ્ચારણને પાપ માનવામાં આવ્યુ. જેના ફલસ્વરૂપે ભાષા અને સંહિતાઓના મૂળસ્વરૂપને રક્ષણ મળ્યુ.  સંહિતાઓના મૂળરૂપને જાળવવા પદપાઠની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી. પદપાઠની વ્યવસ્થા કરવાનું કામ શાકલ્ય મુનિને સોંપવામાં  આવ્યું. એમણે પદપાઠ દ્વારા વૈદિક ભાષાની સામાજિકરચના, સ્વરાઘાત, સંધિ, સમાસ અને પદવિશ્લેષણ વગેરેને જાણી શકાય એવી વ્યવસ્થા કરી. આથી પદપાઠની સૌપ્રથમ આવી વ્યવસ્થા કરવાનું શ્રેય શાકલ્ય મુનિને ફાળે જાય છે. 

વેદનાં અંગોને ‘વેદાંગ’ કહે છે.  વેદાંગની સંખ્યા ૬ છે - શિક્ષા, કલ્પ, વ્યાકરણ, નિરુક્ત,  છન્દ અને જયોતિષ. આમાંથી શિક્ષા, વ્યાકરણ અને નિરુક્તનો સંબંધ વૈદિક ભાષા સાથે છે, શિક્ષાની અંદર સ્વર અને વ્યંજન જેવા ધ્વનિઓનું ઉચ્ચારણસ્થાન અને પ્રયત્નને આધારે વર્ગીકરણ કરી શબ્દોનાં શુદ્ધ ઉચ્ચારણની પદ્ધતિ શીખવાડવામાં આવી છે. આચાર્ય સાયણનાં મતાનુસાર ‘સ્વર અને વ્યંજન આદિના ઉચ્ચારણભેદને સમજાવનારી પદ્ધતિને શિક્ષા કહે છે. તેથી એમ કહી શકાય કે, આવા શિક્ષાગ્રંથોનો સંબંધ ભાષાના ધ્વનિવિજ્ઞાન, શબ્દવિજ્ઞાન, પદવિજ્ઞાન અને વાક્યવિજ્ઞાન સાથે છે. પ્રાચીનકાળમાં અનેક શિક્ષાગ્રંથો મળતા હતા. પરંતું હવે આપણને ભારદ્વાજ, વ્યાસમુનિ,  વશિષ્ઠમુનિ અને યાજ્ઞવલ્ક્ય જેવાનાં લઘુશિક્ષાગ્રંથો પ્રાપ્ત થાય છે.  આ ઉપરાંત પાણિનીયશિક્ષા, કાત્યાયનીશિક્ષા, પારાશરીશિક્ષા, માંડવ્યશિક્ષા, માધ્યન્દિનીશિક્ષા, માન્ડૂકીશિક્ષા, કેશવીશિક્ષા વગેરે મળે છે. તૈતરીય ઉપનિષદમાં શિક્ષાનાં-અક્ષર કે વર્ણ, સ્વર, માત્રા, બલ, સામ, સંતાન જેવા- છ અંગો કે અધ્યાયો દર્શાવ્યા છે.

એમ કહેવાય છે કે શિક્ષાગ્રંથો પછી પ્રાતિશાખ્યૌ લખવામાં આવ્યા છે. પ્રાતિશાખ્ય શિક્ષાવેદાંગનું જ એક વિસ્તૃત રૂપ છે. શિક્ષાવેદાંગમાં ધ્વનિવિજ્ઞાનનું સૈધ્દ્ધાંતિક વિવેચન છે તો પ્રાતિશાખ્યોમાં ધ્વનિવિજ્ઞાનનું વ્યવહારિક કે પ્રયોગિક વિવેચન ઉપલબ્ધ થાય છે.  પ્રાતિશાખ્યોમા પણ શિક્ષાવેદાંગની જેમ ઉચ્ચારણ,  સંધિ અને સ્વર વગેરેનું વિશ્લેષણ મળે છે. પ્રાતિશાખ્યોમાં વ્યવહારિકજ્ઞાનને સમજાવવા માટે સંહિતાપાઠને પદપાઠમાં અને પદપાઠને સંહિતાપાઠમાં બદલાવીને સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યા  છે. વૈદિક સંહિતાઓની આશરે ૧૧૩૦ જેટલી શાખાઓની જેમ જ પ્રાતિશાખ્યોની પણ એટલી જ સંખ્યા  માનવામાં આવે છે. દરેક શાખાઓ પોતાના વિશિષ્ટ ઉચ્ચારણના નિયમોને કારણે એકબીજાથી અલગ પડતી હતી. 

પ્રાતિશાખ્યનાં મુખ્ય છ જેટલાં ગ્રંથો મળે છે. જેમાં શૌનકકૃત ‘ઋક્‍ પ્રાતિશાખ્ય' અને ‘અથર્વ પ્રાતિશાખ્ય', કાત્યાયનકૃત ‘શુકલયજુઃપ્રાતિશાખ્ય', ‘કૃષ્ણયજુર્વેદનું ‘તૈતરીય પ્રાતિશાખ્ય', ‘મૈત્રાયણી પ્રાતિશાખ્ય' અને સામવેદનાં ‘પુષ્પસૂત્ર'નો સમાવેશ થાય છે. પ્રાતિશાખ્યોમાં સંહિતાપાઠ તેમજ પદપાઠ દ્વારા સંહિતાઓનાં મૂળ ઉચ્ચારણની રક્ષા કરવામાં આવી છે.  સંસ્કૃત ધ્વનિઓનું સૌ પ્રથમ પૂર્ણતયા વૈજ્ઞાનિક વિવેચન આપણને પ્રાતિશાખ્યોમાં જ પ્રાપ્ત  થાય છે. પ્રાતિશાખ્યોને આધારે યાસ્કમુનિએ ‘નિરુક્ત'ની અને પાણિનીએ‘વ્યાકરણ'ની રચના કરી છે.