લોકગીતોના આ સંગ્રહમાં મેઘાણીએ હાલરડાં , લગ્નગીતો , રાસડા , દુહા , વ્રત સંબંધી ગીતો જાતી સંબંધી ગીતો , શ્રમગીતો વગેરે આપ્યા છે. લોકગીતોના પ્રથમાંકુરો, નાના , કૂંણા , નવા , ફુટલા કાવ્ય છે. જ્યાથી જીવનનું કાવ્ય-ઝરણ પ્રથમ પહેલું ફુટીને વહેવા લાગે છે.રેટિયો કાંતરી કે બાળ હીંચોળતી માતાના અને શેરીની ધુળમાં રમતાં બાળકોના એ મુખ્યસ્વરોમાં સંગીત , નૃત્યને કવિતા ત્રણેનો સંગમ થાય છે. આજે માતાઓ નવા હાલરડાં માગે છે. જૂનાને વીસરી ગઇ છે. પારણું દીઠું હશે એની રચનામાં લોક-કલાના દર્શન કર્યા હશે. એ લોકહૈયે આમ ગવાયું

"સાવરે સોનાનું મારું પારણિયું
ને ઘુઘરીના ધમકાર , બાળા પોઢો ને !
ચાર પાયે ચાર પૂતળિયું
ને મોરવાયે બે મોર , બાળા પોઢો ને !"

“ કિલ્લોલ “ માં મેઘાણીએ ૧૫ જેટલાં હાલરડાં આપ્યાં છે. જેમા માતાનો પ્રેમ , દર્દ , શીખામણ ફરિયાદ જીવનની કંઇક ઇચ્છાઓ મહેચ્છાઓ તથા દામ્પત્ય જીવન માણ્યા પછી જે સ્ત્રીને પુત્ર કે પુત્રી જન્મેને મહેણાની મારી એ ગાઇ ઉઠે છે કે -

"લીપ્યું ગુંથ્યું મારું આંગણું
પગલીનો પાડનાર ધોને રન્નાદે !
વાંઝીયા-મેણાં માતા દોયલાં"

હાલરડું તો માતાને બાળક પ્રતેનો પોતાનો પ્રેમ ઠાલવવાનું એક સાધન હતું. બાળક વિશેનો મહિમા માતાયે ગાવો હતો તેથી જ આ બીજા પ્રકારના હાલરડાંમાં પંકિતઓ લાંબી , શબ્દ-રચના સંસ્કારી અને સુર-જમાવટ અધિક રસમય બની જેમકે-

"તમે મારા દેવનાં દીધેલ છો.
તમે મારા માગી લીધેલ છો.
આવ્યા ત્યારે અમર થઇને રો !"
(‘રઢિયાળી રાત’ ભાગ-૧ ‌ - પ્રુ.૨)

આજના આધુનિક યુગમાં “ હાલરડાં ” માતાના કંઠમાંથી નિકળીને બાળકના કાન સુધી પહોચતા નથી ન જાણે એ ક્યાં ખોવાઇ ગયાં ? ક્યાં સંતાઇ ગયાં ? આમ મેઘાણીને લોકસાહિત્યની લગની લાગી અને એની શોધમાં સૌરાષ્ટના ગામડે-ગામડે , વગડે-વગડે , નેસડે-નેસડે , ફ્રર્યા તેમાં ચારણ , બારોટ , ભરથરી , ભરવાડો , તૂરી , તરગાળા , મીર , કોળી વગેરે પાસેથી લોકકથા અને લોકગીતોનો ખજાનો ભેગો કર્યો. આમ મેઘાણી અને લોકસાહિત્ય એક-મેક છે એમ કહી શકાય.

*************************************************** 

પ્રો.વર્ષા એન.ચૌધરી
સરકારી વિનયન કોલેજ,
અમીરગઢ જિ.બનાસકાંઠા