સાબરકાંઠા જિલ્લાની દૂધ – ઉત્પાદક સાબર ડેરી (ઉદભવ , વિકાસ અને તેના કાર્યો)

ઉદભવ :

સમગ્ર ગુજરાતમાં સૌ પ્રથમવાર ૧૯૬૪માં સાબર ડેરીની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. સરકારી ડેરી ઓછી જગ્યાએ હતી. તેથી લોકો માટે દૂધ લેવું અને દૂધ આપવું મુશ્કેલ બનતુ હતું તેથી દૂધ નકામું જતુ હતુ તથા વેડફાતું હતુ. અને બીજા ઉત્પાદન માટે ઉપયોગમાં આવતું ન હતુ. ફકત પ્રાતિજ ,ઇડર, હિંમતનગર,બાયડ વગેરે ક્ષેત્રોના કેટલાક વિસ્તારોમાં જ સરકારી ડેરી હતી. તે સમયે ત્યાં એટલો ખાસ વિકાસ થયો ન હતો. તેથી દૂધમાં ઘણો ભ્રષ્ટાચાર થતો હતો. આ કારણથી સમગ્ર ખેડાનાં પટેલો એકઠા થયા. જેમાં ભૂરાભાઇ પટેલ નામના વ્યક્તિએ સૌપ્રથમ આ ભ્રષ્ટાચાર સામે અવાજ ઉઠાવ્યો. તેઓએ ગામડે ગામડે જઇને લોકોને માર્ગદર્શન આપ્યું અને લોકોને જાગૃત કર્યા. અને તેમણે દરેક ગામમાં ડેરી સ્થાપવાનો નિર્ણય કર્યો. તેમના પ્રયત્નોથી નિયમો ઘડવામાં આવ્યા હતા. અને પછીથી સાબરકાંઠામાં ૧૦૦૦ રજિસ્ટર્ડ મંડળી અને ૧૨૦૦સભાસદ મંડળીઓની નોંધણી કરવામાં આવી હતી.ડેરીના વિકાસ પાછળ સરકારે પણ ઘણો સહકાર આપ્યો હતો. અને આ રીતે ઇ.સ. ૧૯૭૩માં હિંમતનગર ખાતે સાબર ડેરી અસ્તિત્વમાં આવી. આ ડેરીનો ભવ્ય પ્લાંટ ૪૫ એકર જમીનમાં ઇ.સ.૧૯૭૪માં સ્થપાયો હતો.

સાબર ડેરી દ્રારા ઉત્પાદીત થતી પેદાશો :

સાબર ડેરી દ્રારા જુદા-જુદા પ્રકારની ઘણી બધી પેદાશોનું(Product)ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે. જેમ કે,શિખંડ,મસ્તી દંહી,દૂધ,માખણ, ઘી, લસ્સીછાસ,પનીર, વગેરે પેદાશોનું આ ડેરી દ્રારા ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે.

ઉત્પાદીત પેદાશો માટે વપરાતો કાચો માલ :

ડેરી દ્રારા ઉત્પાદીત પેદાશ માટે કાચા માલ તરીકે દૂધ, મીઠું,ખાંડ,અને સાઇટ્રીક એસીડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

પેદાશ માટેના ઉત્પાદન વિભાગ :

• કવોલિટી કંટ્રોલ વિભાગ
• પનીર વિભાગ
• છાસ વિભાગ
• પ્રક્રિયા વિભાગ
• શિખંડ વિભાગ
• દૂધ વિભાગ
• શિક્ષણ વિભાગ
• દંહિ વિભાગ
• વેટનરી વિભાગ

દૂધ ઉત્પાદન ક્ષમતા :

સાબર ડેરી દ્રારા દરરોજના ૧૪ થી ૧૫ લાખ લિટર દૂધ ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે. જેનાંથી ૭,૦૦,૦૦૦ લિટર જેટલુ દૂધ દિલ્લી ખાતે મોકલવામાં આવે છે. જુદી – જુદી મંડળીઓ મારફત આવેલ દૂધનો સંગ્રહ કરવા માટે ૧૫ થી ૧૬ મોટી ટાંકીઓ રાખવામાં આવેલ છે. જેમાં એક ટાંકીદીઠ ૧૫૦૦૦ લિટર દૂધ સંગ્રહ (Store) કરવાની ક્ષમતા રહેલ છે.

વર્ષ ૨૦૧૧-૧૨ નાં વાર્ષિક અહેવાલ પરથી માહિતીના આધારે ૧૩ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૨ના રોજ સંઘે મહતમ ૧૪.૧૬ લાખ કિલોગ્રામ દૂધ પ્રાપ્ત કરેલ. આમ સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન સરેરાશ દૈનિક ૧૧.૬૧ લાખ કિલોગ્રામ દૂધ પ્રાપ્ત કરવામાં આવ્યું હતુ.

વાર્ષિક દૂધ પ્રાપ્તિ :- ૪૨,૪૯,૩૬,૪૮૫ K.g.
સભાસદ સંખ્યા :- ૩,૩૨,૮૩૮
પુરૂષ સભાસદ :- ૨,૪૩,૬૮૪
સ્ત્રી સભાસદ :- ૯૮,૧૫૪
દૂધ મંડળીની સંખ્યા :- ૧૮૦૪

દૈનિક સરેરાશ દૂધ પ્રાપ્તિ:- (કિલોગ્રામ – લાખમાં)

(Source: annual pub. Report – 2011-12)

ડેરીમાં કાર્યરત કર્મચારીઓ :

સાબર ડેરીમાં લગભગ ૩૧૫૦ જેટ્લા કર્મચારીઓ કાર્યરત છે. જેમાંથી ૧૧૫૦ જેટલા કાયમી કર્મચારીઓ છે.જ્યારે ૨૦૦૦ જેટલા કર્મચારીઓ કોંટ્રાક્ટ બેઇજ પર કામ કરે છે.

ડેરી દ્રારા કર્મચારીઓને પુરી પાડવામાં આવતી સુવિધાઓ :

• કર્મચારીઓને ડેરી દ્રારા ઓછા અને વાજબી ભાવે કેંટીંગની સુવિધા આપવામાં આવે છે.
• તહેવારોના સમય વખતે કર્મચારીઓને બોનસ આપવામાં આવે છે.
• કર્મચારીઓને યુનિફોર્મ ની સુવિધા આપવામાં આવે છે.
• મેડિકલ સુવિધા
• લાઇબ્રેરી સુવિધા
• બપોર – સાંજના સમયે ભોજનની સુવિધા
• સમય જાણવા પંચકાર્ડ મશીનની સુવિધા
• પીવા માટે ઠંડા પાણીની સુવિધા
• પેંશન ફંડની સુવિધા
• ગાર્ડન (બગીચાની) સુવિધા

પશુપાલન પ્રવૃત્તિની માહિતી :